Het is november 1984 en in het NWT (Nieuw Wereld Tijdschrift) wordt de marxistische econoom Ernest Mandel geïnterviewd door Jef Geeraerts omdat hij een boek geschreven over misdaadromans. Delightful Murder, a social history of the crime story is de titel, maar daarover wil ik het niet hebben. Wie het boek wil lezen, er is nog een exemplaar te huur bij de bibliotheek van de UGent.   

Een van de laatste vragen die Geeraerts aan Mandel stelt is deze: Op het einde van uw boek hebt u het over massa-escapisme, gedeeltelijk veroorzaakt door de massaproduktie (sic) van strips, comics en video-cassettes. U ziet daar, m.i. terecht, grote gevaren in. Terwijl de derde-wereldlanden het analfabetisme bestrijden, zie je in het westen een groeiende taalverarming,’ schrijft u. Verklaart u dat eens?

Het is bijna 40 jaar na datum behoorlijk opmerkelijk om te zien hoe er (onder andere wellicht) in het NWT gefulmineerd werd tegen de opkomst van de videocassette en de videotheken. Dat mensen naar films konden kijken waar en wanneer ze wilden, dat was blijkbaar een eerste stap richting vernietiging van het Avondland.

Ik bespaar jullie het volledige antwoord van Mandel op de vraag van Geeraerts, maar deze passage wil ik jullie toch niet onthouden.

‘De evolutie die ik de laatste tien jaar bij mijn studenten meemaak, is rampzalig. Ze kunnen steeds moeilijker hun gedachten formuleren, gewoon omdat ze veel minder praten en lezen. Ze spreken ook veel minder talen. Engelse, Franse en Duitse kunnen ze nauwelijks nog lezen, laat staan Italiaanse of Spaanse. We worden letterlijk geconfronteerd met taal-analfabetisme. In mijn tijd was zoiets ondenkbaar. In één verhandeling schrijven ze bijvoorbeeld twintig spelfouten: zelfs hun moedertaal kennen ze niet meer.’

Het heeft ergens iets geruststellends dat professoren en anderen al tientallen jaren klagen over het niveau van hun studenten, terwijl het in hun tijd helemaal anders was. Alsof er voor 1974, toen de babyboomers door de democratisering van het onderwijs voor het eerst massaal doorstroomden naar universiteiten en hogescholen zonder moeite Duitse, Italiaanse en Spaanse klassiekers in de brontaal konden lezen en verhandelingen schreven zonder spelfouten. Nostalgie, zo zei Benno Barnard ooit, is het intens verlangen naar iets wat er nooit was.

Niet dat er niets mis met het taalvaardigheidsniveau of het begrijpend lezen van de huidige generatie studenten, maar de apocalyptische manier waarop er over jongeren in het algemeen en studenten in het bijzonder wordt gepraat doet hen weinig recht. Het is niet omdat het formele taalregister ver van hen afstaat, dat we daarom met een horde minkukels te maken hebben.

Ergens anders in het antwoord van Mandel heeft hij het over de opkomst van de beeldcultuur die het geschreven woord verdringt. Daar heeft hij natuurlijk wel een punt. De opkomst van de beeldcultuur zorgt voor de ontwikkeling van een nieuw talig systeem waarin het woord veel minder aan bod komt. Jongeren groeien veel meer dan vroeger op in wereld waarin memes, emojis, foto’s en video’s de dienst uitmaken als het over communicatie gaat. Wie nog is opgegroeid in een tijd waarin het geschreven woord superieur was, snapt natuurlijk de desinteresse van ‘de jeugd van tegenwoordig’ niet in zaken zoals spelling, grammatica en woordelijk gedachten structureren en formuleren. Het wordt tijd dat de verschuivingen in de manier waarop jongere generaties met taal en taalvormen omgaan ook wordt meegenomen in het taalonderwijs. Dat lesgevers zich ook interesseren in de nieuwe vormen van communicatie en zelf ook eens een modern taalregister durven ontdekken en exploreren.

Voor u in een kramp schiet: ik pleit er niet voor om studenten en scholieren het formele taalregister niet meer aan te leren. We moeten dat blijven doen, en liefst zo gestructureerd mogelijk en zonder te vervallen in kindertaal om spraakkundige termen aan te duiden. Toegang tot het formele register zorgt ervoor dat we de kansen van studenten op de arbeidsmarkt  en de academische wereld gaaf houden, en hoe meer verschillende talen of taalregisters men beheerst, hoe beter.

Maar dat geldt ook voor onszelf, en een onderdompeling in de wereld van de memes en andere beeldtaal verrijkt ook diegene die er niet mee is opgegroeid, die het niet begrijpt en die het op dit moment aan de kant schuift als te min en niet relevant.

Probeer het eens, er zou wel eens een nieuwe dimensie voor u kunnen open gaan.