U weet of u weet het niet, maar er is op het internet en dan meer bepaald op TikTok een behoorlijk levendige community van moderne stoïcijnen. Ernstig kijkende mannen in een strak lijf komen je daar met de regelmaat van de klok wijsheden toeblaffen zoals daar zijn: maak je niet druk om wat nog te gebeuren staat. Cheer up, it may never happen! Omarm je lot en je hebt misschien niet te kiezen wat je overkomt, maar je hebt wel zelf in de hand hoe je er mee omgaat. Het klinkt allemaal heel erg hip en modern, met hier en daar een toefje mindfulness, maar het grijpt eigenlijk allemaal terug naar het stoïcisme.

Die leer ontstond ongeveer 300 jaar voor onze tijdrekening in Athene, toen Zeno van Citium rond die tijd in de buurt van Stoa Poikilè zijn filosofische uiteenzettingen begon. Het belangrijkste dat je erover moet weten is dat stoïcijnen streven naar een staat van ataraxia, oftewel onverstoorbaarheid. Om gelukkig te zijn laat je je best niet te veel meeslepen door grote emoties en geweldige passies. Nee, easy does it en eigenlijk is deugdzaamheid het enige dat je nodig hebt voor een voorspoedig leven. Je moet je dus concentreren op wat binnen je controle ligt, en al het andere zal toch gebeuren, of jij je er nu over opwindt of niet.

Ik vond het altijd een beetje een armzalige vorm van filosofie. Het klinkt allemaal alsof het uit een zelfhulpboek komt (en dat doet het ook in de meeste gevallen) en ik miste een diepgaander theoretisch kader. Is dit nu therapie of filosofie, vroeg ik me wel eens af. En wat blijkt: stoïcisme is gewoon bedoeld als therapie en zelfhulp. Ik moet er dus niet meer mee lachen.

In 323 voor Christus stierf Alexander de Grote, en de strijd om zijn opvolging stortte de Hellenistische wereld in chaos en onzekerheid. De middenklasse verpauperde en de verwarring was groot. En dat had duidelijk zijn weerslag op de manier waarop er aan filosofie werd gedaan. Werd er voorheen vaak in abstracte termen geredeneerd over de kosmos en hoe men zich kon losweken van het mythische denken, was er nu nood aan een theorie die mensen houvast bood in het leven hier en nu. Of er een leven na dit leven was, dat was op zich niet meer zo belangrijk. Hoe men zich kon wapenen tegen angst en de broosheid van het leven van elke dag, dat was veel meer aan de orde. Hoe moest men omgaan met lijden dat zo alomtegenwoordig was, zowel op geestelijk als fysiek vlak? Op dat soort vragen probeerde het stoïcisme antwoord te geven.

En blijkbaar sloeg die nieuwe manier van denken nogal aan, want het stoïcisme ging ruim 300 jaar mee. Seneca en Marcus Aurelius stonden bekend als grote stoïcijnen. Ook nu nog werkt het stoïcisme door in cognitieve gedragstherapie en – zoals eerder vermeld – mindfulness. Het zijn immers – volgens de stoïcijnen dan toch – niet de gebeurtenissen zelf die ons overstuur maken, wel ons oordeel over die gebeurtenissen.

Als je het mij vraagt, dan kan dat kloppen in het geval van individuele besognes: hoe zwaar moeten we tillen aan de banale voorvallen van elke dag en wat onze gedachten produceren aan angstaanjagende waanbeelden zorgt vaak voor nodeloze onrust en stress. Cheer up, it may never happen. En zelfs bij grote levensmomenten kan het stoïcisme zorgen voor berusting en aanvaarding. Maar het stoïcisme geeft geen antwoord op de grotere levensvragen, noch biedt het een kader om op te staan tegen grove vormen van onrecht.